1941 թվականի հունիսից մինչև 1945 թվականի մայիս Սովետական բանակ են զորակոչվել մոտ 500 000 հայեր, որոնք կազմում էին ազգաբնակչության հիմնական մասը: Սովետական բանակի փառավոր էջերում գրվել են 60 հայ գեներալներ և 5 մարշալներ, 106 Սովետական Միության հերոս, 175 000 հայ մարտիկներ զոհվել են մարտի դաշտերում:
Հայ ռազմիկները ծառայել են Կարմիր Բանակի տարբեր զորամասերում, հետևակ, զրահատանկային զորքեր, օդային նավատորմ, հրետանի, ռազմածովային նավատորմ, սահմանապահ, թիկունք, բուժակ զորքեր և այլն:
Հայ մարտիկների շարքերում կային շարքայիններ և տարբեր աստիճանների, մինչև զորամիավորումների, բանակների և դիվիզիաների հրամանատարներ:
Հայ ժողովրդի զավակները ձևավորել էին 6 զորամիավորում:
Առաջինը 76-րդ լեռնա-հրաձգային զորամիավորումն էր, որն ստեղծվել էր Խորհրդային Հայաստանի հետ մեկտեղ և փառավոր մարտական ճանապարհ էր անցել: Նա պատերազմի հենց առաջին օրերից մտավ գործող բանակի կազմի մեջ, աչքի ընկավ պաշտպանական մարտերում և Ստալինգրադյան ճակատում հերոսական դրսևորման համար, ԽՍՀՄ ժողկոմի հրամանով վերաձևավորվեց 51-րդ թիկնազորային զորամիավորման:
Երկրորդը 89-րդ զորամիավորումն էր, որը ձևավորվել էր 1941 թվականին Երևանում: Այն մեկնեց պատերազմ 1942 թվականի սեպտեմբերին և անցավ Կովկասյան նախալեռներից մինչև Բեռլին մարտական ուղին:
Երրորդը 309-րդ զորամիավորումն էր, որը կազմավորվել էր 1941 թվականի աշնանը Անդրկովկասյան ռազմական շրջանի կազմում և 1942 թվականի հունվարին մասնակցեց Կերչի թերակղզու համար մղվող մարտերին:
Չորրոդը 409-րդ դիվիզիան էր: Կազմավորվել էր 1941 թվականի աշնանը: Հայաստանի տարբեր շրջաններում նախնական ռազմական պատրաստվածություն անցնելուց հետո մարտի նետվեց Թերեքի ափին և հաղթարշավով հասավ մինչև Դունայի ափը:
Հինգերորդը 408-րդ զորամիավորումն էր, որը ձևավորվել էր 1942 թվականի գարնանը Հայաստանում և մասնակցել է Կովկասում Սև ծովի ափերին մղվող ծանր մարտերին:
Վեցերորդը 261-րդ զորամիավորումն է: Կազմավորվել է 1942 թվականին Հայաստանում, պաշտպանել է Հայաստանի պետական սահմանը թուրքական ոտնձգությունից և օժանդակել է գործող բանակի հավելմանը:
Պատերազմի նախօրեին սկսեց գործել ռազմական ուսումնարանը, Երևանի հրետանաձգային և ռազմաօդային ուժերի հատուկ դպրոցները, որոնք պատերազմի տարիներին ռազմական գործի գիտակ սաներ շատ տվեցին:
Խորհրդային Բանակի ուժերի համակենտրոնացման համար ամուր օղակ էր հանդիսանում կործանիչ գումարտակների և աշխարհազորի ստեղծումը, ինչպես նաև լայն ռազմա-պաշտպանական միջոցառումների կազմակերպումը: Նրանցում ներառված էր 12 000 մարդ: Իրենց աշխատանքների հետ մեկտեղ այս գումարտակները ռազմադաշտ ուղարկեցին մոտ 8000 զինվոր, որոնց թվում 700 դեսանտային անկարգելորդներ:
Հայ ժողովուրդը ԽՍՀՄ բոլոր ժողովուրդների նման դարձավ ռազմիկ-ժողովուրդ, որը պայքարում էր հանուն սրբազան հաղթանակի:
Պատերազմից առաջ Հայաստանն արդեն մեծ փոփոխություններ ապրող երկիր էր: Բացի ընդանուր տնտեսականացումից նա ապրում էր արդյունաբերականացում: Եկեղեցին, որը միշտ եղել էր գյուղական կյանքի հիմքը, տեղը զիջել էր հասարակական կյանքի խորհրդային ձևավորումներին, կուսակցություն, պրոֆմիություն, կոմերիտմիություն, կոլտնտեսություն: Եկեղեցին վճռական դերը կորցրել էր և կանգնած էր ոչնչացման եզրին:
Սակայն պատերազմը կրկին փոխում է իրավիճակը: Որպեսզի ազդի բնակչության զգացմունքների վրա, Ստալինը անսպասելիորեն դիմում է դասական միջոցի-հայրենասիրությանը, որի վրա խորհրդային կարգերը «գաղափարախոսության հակազդեցության» կնիք էին դրել:
Դրանից բացի նա դիմում է եկեղեցու օգնությանը, առաջին հերթին ռուսական, իսկ հետո նաև երկրում գործող բոլոր եկեղեցիներին: 1941 թվականի հունիսին ռուս պատրիարք Սերգին և Ռուսական եկեղեցու այլ այրեր դիմում են ժողովրդին Հայրենիքի համար կյանքը զոհելու հորդորով: Փոխարենը Ստալինը թույլատրում է Ռուսական եկեղեցու համեստ, բայց օրինական գոյությունը: Մեկ ամիս անց հետևում է նմանատիպ հորդոր նաև հայ հավատացյալներին եպիսկոպոս Գևորգ Չորեքչյանի կողմից: Նա միակ հայ եպիսկպոսն էր, ով կենդանի էր մնացել հայ հոգևորականության դեմ խորհրդային կարգերի կիրառած հալածական գործողություններից հետո:
Մեծ Հայրենականի առաջին օրերից 120 արդյունաբերական ձեռնարկություններ վերակազմավորվեցին և սկսեցին արտադրել ճակատի պահանջները բավարարող ապրանքներ: Դրանից բացի պետությունը 180 մլն ռուբլի ներդրեց Հայաստանի ռազմական տնտեսությունը զարգացնող գործարանների և արտադրամասերի շինարարության համար: Կառուցվեցին ռազմական արտադրանք տվող 20 գործարան և արտադրամասեր:
Բանվորների և ցյուղացիների մեծ մասը զորակոչվեց բանակ: Նրանց թիկունքում փոխարինեցին կանայք և աղջիկները, տարեցներն ու երեխաները: Պատերազմի տարիներին հանրապետական արդյունաբերությունը սկսեց թողարկել 270 տեսակ նոր արտադրանք, մոտ 300 տեսակ ռազմական հագուստ, զենք և զինամթերք: Լեռնահանքային և գունավոր մետաղների արդյունաբերությունը համարյա ամբողջությամբ ծախսվում էր պատերազմի կարիքների համար:
Ճակատի կարիքների համար տրամադրվեցին մեծ քանակությամբ ձիեր, ավտոմեքենաներ և տրակտորներ: Գյուղատնտեսության մեջ մեծ դժվարություններ առաջացան, սակայն ի շնորհիվ թիկունքի անձնազոհ աշխատանքի, դրանք հաղթահարվեցին: Հազարավոր պատանիներ և աղջիկներ ստացան տրակտորավարի, կոմբայնավարի և մեխանիզատորների որակավորում: Իսկ 1944 թվականին Խորհրդային Հայաստանի անասնաբուծները գրավեցին առաջին տեղը համամիութենական սոցիալիստական մրցույթում և արժանացան Պետական Պաշտպանական կոմիտեի փոխանցիկ դրոշին: Գյուղատնտեսության 400 000 աշխատողներ շքանշաններ ստացան:
Կոլտնտեսականների անձնական խնայողություններով կազմավորվեց «Հայաստանի կոլտնտեսական» տանկային զորասյունը, Արտաշատի շրջանի աշխատավորների միջոցներով ստեշծվեց և Մոսկվայի պաշտպանությանն ուղարկվեց «Խորհրդային Հայաստան» զրահագնացքը, իսկ Ստեփանավանի աշխատավորները հավաքեցին և Լենինգրադի վերականգնման հիմնադրամին հանձնեցին մոտ 1 մլն ռուբլի:
Պատերազմի տարիներին հայ մտավորականությունը տվեց իր ողջ ուժն ու գիտելիքները, իսկ շատերը նույնիսկ կյանքը Հաղթանակի վեհ գործին: Համո Ելոյանը եղել է Սպառազինության Ժողկոմի խոշորագույն հրետանային գործարանի տնօրենը: Արժանացել է Սոցիալիստական Աշխատանքի Հերոսի կոչման, քառակի պարգևատրվել է Լենինի շքանշանով:
Արտեմ միկոյանը եղել է սովետական ավիակոնստրուկտորներից ամենաակնառուն է: Նրա ստեղծած կործանիչները Խորհրդային Բանակին շատ հաղթանակներ են բերել: Հետագայում նա արժանացավ գեներալ գնդապետի կոչման: Նա Սոցիալիստական Աշխատանքի կրկնակի հերոս է:
Լեգենդար Հովսեփ Օրբելին ղեկավարում էր Էրմիտաժը և ի շնորհիվ նրա ղեկավարի տաղանդի և հմտության ոչ մի գլուխգործոց չի կորել և անվնաս տեղափոխվել է Պերմ քաղաք:
Մեծ ներդրում ունեն նաև հայ գրականության և մշակույթի գործիչները: Հենց առաջին օրերից զորակոչվել են 40 հայ գրողներ, իսկ թիկունքում գտնվող ստեղծագործողներրը իրենց աշխատանքներն ու երգերը նվիրում էին Հայրենիքին և բարձրացնում մարտիկների մարտական ոգին:
Այդ տարիներին հայ մեծանուն գրող Դերենիկ Դեմիրճյանը գրեց «Վարդանաքը», որը հայ ժողովրդի իր հայրենիքը ամեն գնով պաշտպանելու և հավատի լավագույն գլուխգործոց է:.
Հարյուրավոր հայ բժիշկներ ծառայում էին Հաղթանակի գործին, անխոնջ աշխատելով և ծառայելով թե թիկունքի և թե մարտադաշտի հոսպիտալներում: Նրանցից շատերը զոհվեցին հանուն Հաղթանակի, կյանքները դնելով հայրենանվեր վսեմ գաղափարի համար:
Սրճարան և ռեստորան
|
Արտադրամաս
|
Տուրիզմ ԲԱՅԱԶԵՏ
|
Հայաստանի պատմություն
|
